Rietveld en Wittevrouwen

2010 is door de gemeente Utrecht uitgeroepen tot ‘Rietveldjaar’, met als meest in het oog springende programmaonderdeel de tentoonstelling ‘Rietvelds Universum’, die leven en werk van de Utrechtse architect en ontwerper Gerrit Rietveld in de context van zijn tijd belichten zal. De relatie van deze beroemde Utrechter met Wittevrouwen.

Ooftstraat-14
Ooftstraat 14

Op 24 juni 1888 wordt Gerrit Thomas Rietveld geboren in Wittevrouwen, Ooftstraat 14. Hij is de tweede zoon van meubelmaker J.C. Rietveld. Gerrit gaat, net als twee van zijn broers, na de lagere school bij zijn vader in de meubelmakerij werken, even verderop, op Poortstraat 98. Van zijn derde tot zijn achttiende jaar woont Gerrit met zijn ouders, broers en zussen boven de meubelmakerij. Op de begane grond was de werkplaats, op de eerste verdieping een zitkamer met alkoof, een woonkamer en een keuken, daarboven een grote zolder met dakkapel.

Zwak dromertje
Wat herinnert Gerrit zich van zijn jeugd? “Ik was als kleine jongen een zwak dromertje, dat niets verwonderlijker vond dan dat zo’n brokje leven zich bewust kon zijn van zijn eigen bestaan. Ik was me ook heel vroeg bewust van de betrekkelijkheid van alles wat we waarnemen, waarderen en taxeren. Mijn ouders waren n.l. zo verschillend van aanleg dat het me altijd voorkwam, dat ze in verschillende werelden leefden (…). Wat mijn moeder het mooiste en beste in het leven vond, vond mijn vader slecht en zondig.”

rietveld_met_kinderen1
Terug in de Ooftstraat

De werkplaats van vader Rietveld kan alle stijlen leveren die in zijn gegoede klantenkring populair zijn. De dromerige Gerrit leert veel én blijkt talent te hebben. In de avonduren volgt hij lessen bij ‘Het Utrechtsch Museum van Kunstnijverheid’, hij krijgt er een prijs als veelbelovende leerling. Ook volgt hij een avondcursus bij de architect P.J.C. Klaarhamer. De socialist Klaarhamer blijkt heel belangrijk voor Rietvelds vorming: van hem leert hij zien hoe abstracte idealen vertaald kunnen worden in architectuur en vormgeving.
In 1911 trouwt Gerrit Rietveld met Vrouwgien Hadders. Het jonge paar woont twee jaar aan de Oudegracht en verhuist in 1913 naar Ooftstraat nr. 23, schuin tegenover Gerrits geboortehuis. Hier wordt in hetzelfde jaar hun eerste kind geboren, in de jaren daarna volgen nog vijf kinderen. In het huis aan de Ooftstraat is op de begane grond een winkel en werkruimte waar hij, om geld te verdienen, vele meubels maakt. Uit het meubilair dat hij maakt, spreekt duidelijk zijn eigenzinnige benadering en experimenteerzin. Zijn stijl is modern, zijn materiaalkeus is nieuw.

truus
Truus Schröder-Schräder

Geestverwanten
In 1911 levert Rietveld – hij assisteert zijn vader – een bureau af bij Frits Schröder, de verloofde van Truus Schräder. Deze eerste ontmoeting maakt op Truus een onuitwisbare indruk. Gerrit en zij zijn beiden niet gecharmeerd van het traditionele meubelstuk dat Gerrit komt afleveren. Hun geestverwantschap is van het begin af aan voelbaar. Rietveld krijgt in deze periode steeds duidelijkere ideeën over ruimtelijke vormgeving; nu ontwerpt hij ook zijn beroemde rood-blauwe stoel. Hij wil veranderingen, heeft idealen, maar is er zwijgzaam over. Zijn vrouw kan of wil hem niet volgen in zijn ontwikkeling.

rietveld_grijze_kamerkl

‘Kamertje met de mooie grijzen’ aan de Biltstraat

Kamertje bij Truus
Truus Schröder, die met haar man Frits en hun drie kinderen een groot, statig pand aan de Biltstraat (thans nr. 423) bewoont, wordt zijn geestverwante. Ook tussen Truus en haar man groeit de verwijdering, een scheiding is echter ondenkbaar. In plaats daarvan krijgt Truus in 1921 in haar huis haar eigen kamer, het ‘kamertje met de mooie grijzen’. Gerrit is het die dit kamertje verbouwt en inricht. Omdat de enorme hoogte van de kamer Truus erg stoort, verlaagt Rietveld voor het oog de ramen door het bovendeel af te dekken. De muren verdeelt hij in horizontale vlakken door ze verschillende grijstinten te geven. De grijze vlakken vinden we ook terug aan de buitengevel van het Rietveld Schröderhuis dat Gerrit Rietveld en Truus Schröder na de dood van Frits Schröder samen voor haar bouwen. Dit huis maakt Rietveld in één klap wereldberoemd. Hij bouwt nog meer moderne huizen, winkelgevels en flats in Utrecht, maar nooit in Wittevrouwen. Rietveld overlijdt in 1964.

Woensdag 26 mei: lezing over Rietveld, door Bertus Mulder, restauratie-architect en Rietveld-kenner, in Huis in de Wijk, Prof. Suringarlaan 1, Tuindorp. Aanvang: 20.00 uur, toegang gratis

Vanaf 20 oktober: tentoonstelling ‘Rietvelds Universum’, Centraal Museum
Bron: Ida van Zijl en Bertus Mulder. Het Rietveld Schröderhuis, Utrecht: Uitgeverij Matrijs, 2009