100 jaar Ozebi: van poedelen tot poolen
Foto en fotobewerking: Eric Westzaan

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat badinrichting Ozebi aan de Biltstraat officieel werd geopend. Generaties wijkgenoten kwamen er om te (leren) zwemmen of om te badderen; de laatste decennia om er te poolen, snookeren of lasergamen. En te genieten van het prachtige interieur.

Ozebi staat voor OverdekteZwem En Bad Inrichting. Het badhuis wordt in 1918 gebouwd naar een ontwerp van de Nederlandse architect Jonas Ingenohl. Het gebouw, dat niet direct aan de straat ligt, wordt aan de buitenkant sober gehouden. Het interieur – een ontwerp van Berlage – wordt rijkelijker bedeeld, uitgevoerd in Jugendstilachtige stijl, ingericht met veel koper, marmer en palmbomen. Op 17 maart 1919 is de officiële opening. Er is onder andere een grote hal met zwembassin, een badhuis en een pierenbad. In 1989 krijgt het pand een nieuwe bestemming. Bij de verbouwingen blijven het oorspronkelijke interieur met historische elementen als entree, zwemklok en tribune behouden.

Gratis zwemmen

Generaties schoolkinderen krijgen zwemles in Ozebi, ook de waterpoloërs van UZC (Utrechtse Zwem-Club) trainen er. In de beginjaren kost zwemmen 50 cent, een bad nemen 60 cent. Werklozen mogen er in de crisisjaren op stille uren gratis zwemmen. In de loop der jaren wordt Ozebi een gezelligheidsbad waar hele families elkaar ontmoeten. Of hij er gratis mocht zwemmen, weet Theo Hufen niet meer, maar fijne herinneringen aan Ozebi heeft hij wel. In 1952 wordt bij hem als achttienjarige polio geconstateerd. “Mijn vader nam contact op met de beheerder. Ik mocht vanaf de Staalstraat, waar we woonden, via de zijingang naar binnen, dan hoefde ik niet zo ver te lopen. Die zijingang werd gebruikt om kolen binnen te brengen voor de stookketel. Ik ging er altijd ’s morgens vroeg heen. Het zwemmen was goed voor me, want al waren mijn spieren zwak, in het water kon ik goed bewegen en oefenen.” Bijzondere herinneringen aan Ozebi had ook Frans Smit. Gildegids Rob Hufen, neef van Theo, interviewde in 2004 de inmiddels overleden chef kopersmederij bij de beroemde Utrechtse edel- en kunstsmeden Brom aan de Drift. Frans Smit zat begin jaren dertig op een katholieke lagere school in Nieuw Engeland waar hij een erg vooruitstrevende hoofdonderwijzer had. “Niemand van ons kon zwemmen (een geldkwestie) en dat moest veranderen, vond hij. We liepen ’s ochtends om circa half zes vanaf de school naar Ozebi aan de Biltstraat waar we gratis zwemles kregen. Daarna liepen we terug om om acht uur in de vroegmis te kunnen zijn. Na de mis mochten we ons meegebrachte brood opeten. Al had ik dat tegen die tijd natuurlijk allang op.”

Zwemdweilorkestspektakel in 1985
Foto: Eric Westzaan

Snookercentrum

Als in 1985 sluiting dreigt, verenigen vaste gebruikers uit de buurt zich in een actiegroep. Ze brengen het belang van het zwembad als ‘sportief, recreatief en sociaal cultureel centrum’ onder de aandacht bij onder andere de raadscommissie en organiseren een succesvolle zwemmarathon die wordt afgesloten met een zwemdweilorkestspektakel. Het mag allemaal niet baten, in 1987 sluit Ozebi. Zwembad en badhuis voldoen niet meer aan de eisen van de tijd en renovatie zou zo’n 2,5 miljoen gulden kosten. Er wordt gezocht naar andere bestemmingen, maar ‘sloop lijkt niet meer te voorkomen’ kopt het Utrechts Nieuwsblad in januari 1988. Even nog zijn er plannen voor een danspaleis, totdat in 1989 het Amsterdamse bedrijf City en Snooker Centres met de gemeente overeenkomt dat het gebouw kan worden verbouwd tot snookercentrum. Het bedrijf wil met deze locatie af van het ‘kroegimago’ en ziet het zwembad als ideale plek om snookertafels neer te zetten of squashbanen aan te leggen. Het pand wordt grondig gerenoveerd, waarbij het oorspronkelijke karakter zoveel mogelijk behouden blijft.

Badhuis
Aan het begin van de vorige eeuw hadden arbeidershuizen in Nederland weinig tot geen sanitaire voorzieningen. Voor de wekelijkse wasbeurt was men aangewezen op badhuizen, een soort openbare badkamers voor de gewone man, waar men zich tegen een kleine vergoeding kon wassen door een bad of douche te nemen. In Nederland bestonden de badhuizen tussen ongeveer 1900 en 1980, de meeste werden gebouwd aan het begin van de vorige eeuw. Hun opkomst hing ook samen met een grotere aandacht voor hygiëne, gezondheid en leefstijl. In Wittevrouwen werd in 1914 de N.V. Overdekte Zwem En Bad Inrichting (O.Z.E.B.I.) opgericht. Rond 1920 waren in Wittevrouwen alle huizen weliswaar aangesloten op het waterleidingnet, maar een fatsoenlijke badgelegenheid ontbrak vaak. Van de 100 aandelen à 1.000 gulden van de N.V. O.Z.E.B.I. werden er 68 geplaatst. De gemeente verleende een lening van 192.000 gulden, en een tienjaarlijkse subsidie van 5.000 gulden, tegen 10.000 kosteloze schoolzwembaden.
Met de invoering van het aardgas en het inbouwen van sanitaire voorzieningen bij particulieren werd het openbare badhuis langzaamaan overbodig en verdween het uit het straatbeeld. Sommige kregen een andere functie. Zo werd het badhuis in de Pijp in Amsterdam theater De Badcuyp. In Utrecht vestigde zich in het badhuis aan het Willem van Noortplein uiteindelijk restaurant Badhu. Aan de Biltstraat staat Ozebi inmiddels synoniem voor ‘Lasergames’ (ín het voormalige bassin) en het ’Snooker, Pool, Biljart & Shuffle Centre’. Het gebouw is een gemeentelijk monument, met een Jugendstilachtige inrichting waar nog steeds de sfeer van ‘zwembad’ hangt.

 

Bronnen

• https://nl.wikipedia.org/wiki/O.Z.E.B.I.
• Wittevrouwen en Buiten-Wittevrouwen, Tussen Lepelenburg en Ezelsdijk, drs. H.A. Denneman, Stichting De Plantage, Utrecht;
• Toen de openbare zwem- en badinrichting …, nrc.nl, 2 augustus 1991;
• Ozebi boven water?, Wijkkrant Wittevrouwen nov/dec 1985;
• Theo Hufen (Zuilen, 1934), Honolulu, Hawaii;
• Sloop van zwembad Ozebi lijkt niet meer te voorkomen. Laatste pogingen om een andere bestemming te vinden zijn mislukt, Utrechts Nieuwsblad, 03-1-1988.